چهارطاقی

در کشور عزیز ما ایران آثار باستانی بسیار زیادی وجود دارد که هر کدام از آنها می تواند به نوعی جاذبه گردشگری باشد و عاشقانه تاریخ را به سوی خود جلب کند چهارطاقی یکی از این آثار باستانی جالب است. چهارتاقی ساختمانی است که با توجه به نوع ساخت مربع شکلی که دارد به آن چهار پایه با چهار تاق تشکیل شده است و گنبدی به واسطه چهار فیلپوش بر روی آن ساخته شده است. با توجه به پراکندگی جغرافیایی که در بین چهارتاقی ها در ایران وجود دارد برخی از آن ها در نیمه غربی ایران، استان‌ های میانی و جنوب غربی، و به ویژه در جنوب استان فارس قرار گرفته اند که هرکدام از آنها داستانی جداگانه را از تاریخ بازگو می‌کنند. همان گونه که گفته شد چهارطاقی ها به صورت تنها هستند و هیچ ساختمان دیگری در کنار آن ها ساخته نشده است. از این مسئله میتوان نتیجه گرفت چهارطاقی برای بزرگداشت موضوعی یا نماد اتفاقی خاص بوده اند. عمر این چهارطاقی ها به دو هزار تا 1500 سال می باشد. از نظر معماری این چهارطاقی ‌ها، بناهای بزرگ و مستقلی هستند که عناصر معماری دیگری در آنها بکار نرفته است. از این جهت نوع دیگری از ساختمان ها در ایران وجود دارد که به دلیل شباهت فراوانی که با چهارطاقی های منفرد دارند با تعریف این چهارتاقی ها اشتباه گرفته می شوند. این بناها با اینکه در ظاهر شبیه چهارطاقی‌ ها هستند، اما تفاوت‌های بسیاری دارند. اینها در واقع بناهایی کوچک با ساختی ساده هستند که معمولاً در سده‌ های اخیر ساخته شده‌ اند و کاربرد آنها بیشتر به عنوان پوشش قبر، سایبان، خانه باغی، بقعه … را دارند. همچنین معماری چهارطاقی را در بناهای باستانی اعم از کاخ ‌ها، مسجدها، امامزاده ‌ها و نیایشگاه‌ ها، کلیساها و بسیاری از بناهای دیگر دیده می ‌شود اما آنها هم چهارطاقی به حساب نمی آیند. در این بخش از گفتار به معرفی برخی از آنها میپردازیم.

چهارطاقی بتخانه

این چهارطاقی بتخانه در دامنه های غربی ارتفاعات موسوم به آتشکوه در جنوب روستای آتشکوه قرار دارد. چهارطاقی بتخانه در ۱۶ کیلومتری جنوب غربی دلیجان قرار گرفته است. نبودن محافظت لازم و رسیدگی‌های کافی، بیشتر چهارطاقی ها که از نظر تاریخی بسیار مهم هستند، در معرض تخریب و دزدی قرار دارند و یا برخی از آن ها به نابودی کامل رسیده اند. اما چهارطاقی بتخانه در بین اکثر چهارطاقی ها سالم تر است. چهارطاقی بتخانهٔ آتشکوه در سال ۱۳۱۷ با شماره ۳۱۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

چهارطاقی میل میلونه محلات

شهرستان محلات در استان مرکزی در پنج کیلومتری آن یکی دیگر از چهارطاقی های زیبا و جذاب باستانی را می توان یافت که نام آن میل میلونه شناخته شده است. کارشناسان و باستان شناسان بر این باورند که بر اساس تحقیقات و پژوهش هایی که به انجام رسیده است پیشینۀ احداث این بنای تاریخی به روزگار فرمانروایی ساسانیان باز می ‌گردد. لازم است بگوییم که بنای باستانی میل میلونه در سال ۱۳۸۶ با شماره ۱۹۶۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

چهارطاقی نیاسر

چهارطاقی نیاسر یکی دیگر از چهارطاقی های باستانی ایران است که از نظر تاریخی و باستانی بسیار حائز اهمیت می باشد. شهر نیاسر به عنوان یک شهر گردشگری به خاطر مراسم گلاب گیری شناخته شده است. اما چهارطاقی نیاسر می‌تواند به عنوان جاذبه تاریخی مورد توجه باستان شناسان و همچنین دوستداران تاریخ قرار بگیرد. این بنا در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان کاشان در بخش نیاسر قرار دارد که در واقع آتشکده ای به نام بوده است.

چهارطاقی قصرشیرین

از دیگر چهارطاقی های ایران که در استان کرمانشاه در شهرستان قصرشیرین قرار گرفته است. شهرستان قصرشیرین یکی از مناطقی است که دارای آثار باستانی بسیار زیادی می باشد. اما بسیاری از آنها از جمله چهار طاقی قصر شیرین چندان مورد توجه قرار ندارند و از سوی گردشگران چندان شناخته شده نیستند. چهارطاقی قصرشیرین، به چهارقاپی هم شناخته می‌شود. این بنای تاریخی قدمتش به دوران ساسانی باز می گردد و در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

چهارتاقی نویس در تفرش

۱۷ کیلومتری شمال شرقی تفرش در دامنه های غربی روستای نویس چهارتاقی نویس نیز واقع شده است. چهارطاقی نویس یکی دیگر از نمونه‌های چهارطاقی‌های منفرد در ایران با شکل متقارن چهار وجهی و با قاعده مربع است. بنا از چهار پایه با چهار تاق تشکیل شده که گنبدی به واسطه چهار فیلپوش بر روی آنها ساخته شده است؛ این بنا با همین نام چهارتاقی نویس با شماره ۳۴۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

چهارطاقی خیرآباد

یکی دیگر از چهارطاقی های ایران به نام چهار تاقی خیرآباد، در نزدیکی شهرستان بهبهان قرار گرفته است. طراحی این چهارتاقی معماری خاصی دارد به طوری که طراحی تقویمی چهارطاقی خیرآباد با دیگر چهارطاقی‌های ایران متفاوت است و محور اصلی آن رو به جایگاه طلوع خورشید در انقلاب زمستانی دارد. در نتیجه پرتوهای خورشید بامدادی در آغاز فصل زمستان در امتداد محور بنا می ‌تابند و امتداد خطوط همگی سایه‌ ها در بیرون و درون بنا با یکدیگر موازی هستند. گردشگران و مسافران برای رسیدن به این بنای باستانی باید به ۲۵ کیلومتری بهبهان بروند و آنگاه به راهی فرعی به سوی روستای خیرآباد، پس از پشت سر نهادن حدود ۱۰ کیلومتر از این راه، در کنار چپ جاده به چهارطاقی می‌رسند. آثار دیدنی و باستانی روستای خیرآباد به همین چهارطاقی ختم می شود و در این روستا رودخانه بسیار زلال و خروشان خیرآباد به همراه بازمانده‌ های پلی باستانی، در مجاورت آن قرار دارند.

چهارطاقی بازه هور

شهرستان تربت حیدریه یکی دیگر از چهارتاقی های ایران به نام چهارتاقی بازه هور نیز قرار گرفته و اگر بخواهیم دقیق تر محل این بنا را بگوییم کمی پایین تر از روستای رباط سفید نیز می باشد. در اینجا نیز همچون نیاسر، رودی از کنار چهارطاقی می‌گذشته که امروزه خشک شده است. جالب است بدانید که زمان ساخت این چهارتاقی به دوره اشکانی یعنی چیزی حدود دو هزار سال پیش نیز می گردد. تا این زمان علیرغم زمین‌ لرزه‌های پرشمار و شدید در خراسان، هیچ یک از بخش ‌های بنا و حتی گنبد آن آسیب زیادی ندیده و برخی فروریختگی‌ ها در دیوارها و پایه‌ ها در سال‌ های اخیر بازسازی شده است.